Opieka nad seniorem – wielodyscyplinarne podejście do procesu żywienia w domu opieki sposobem na zmniejszenie ryzyka niedożywienia osób starszych
Autor: Iwona Cabaj-Wiater, Dyrektor Medyczny sieci domów opieki i klinik rehabilitacyjnych ORPEA Polska
Wśród wielu zmian jakie zachodzą w ludzkim organizmie wraz z wiekiem jest zwolnienie przemiany materii. 60-latek potrzebuje nawet do 40% mniej kalorii, niż potrzeba do prawidłowego funkcjonowania 20-latkowi. Czy to oznacza, że osoba starsza powinna z założenia jeść mniej? Nie. To oznacza, że dieta seniora powinna być mniej kaloryczna, ale jednocześnie zaspokajać zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Zachwianie równowagi między spożywanym pokarmem, a jego wartością może bowiem prowadzić do niedożywienia, które ma negatywny wpływ na zdrowie i funkcjonowanie człowieka.
Niedożywienie jest groźne
Według danych European Nutrition for Health Alliance ponad 30% osób po 65. roku życia jest niedożywionych. Problem występuje zarówno wśród osób starszych mieszkających w domu, jak i przebywających w szpitalach oraz domach opieki. Szacuje się, że niedożywienie lub ryzyko niedożywienia dotyczy jednej czwartej, a w niektórych przypadkach nawet 85% mieszkańców placówek opiekuńczych w Polsce. W wielu przypadkach problem pozostaje niezdiagnozowany.
Niedożywienie seniora może wynikać z dwóch powodów:
- zbyt małej podaży energii pochodzącej z posiłków w stosunku do zapotrzebowania organizmu (niedożywienie ilościowe)
- niedoboru określonych składników mineralnych lub witamin, które nie są dostarczane w odpowiedniej ilości lub nie są właściwie wchłaniane, albo w stopniu nadmiernym wydalane przez organizm (niedożywienie jakościowe)
Niezależnie od rodzaju, niedożywienie wpływa negatywnie na stan funkcjonalny i obniża jakość życia. Zmniejsza bowiem wydolność fizyczną i osłabia siłę mięśniową, upośledzając w ten sposób zdolność osoby starszej do samodzielnego jedzenia, korzystania z toalety czy utrzymania prawidłowej higieny. To z kolei pociąga za sobą skutki natury psychospołecznej – zmniejsza zdolności adaptacyjne oraz chęć prowadzenia życia towarzyskiego czy angażowania się w życie społeczne. Prowadzi też do wielu zaburzeń – np. zaburzeń świadomości, funkcji układu pokarmowego, krążenia i oddechowego, zaburzeń wodno-elektrolitowych czy hipotonii ortostatycznej (nagły spadek ciśnienia przy pionizacji). Niedożywienie łączy się też ze skłonnością do częstszego występowania odleżyn i zakażeń. W przypadku osób przewlekle chorych, zwiększa natomiast liczbę możliwych powikłań i znacznie pogarsza rokowania.
Przyczyny niedożywienia
Nieprawidłowe odżywianie i zaburzenia w tym obszarze u osób starszych mogą być spowodowane wieloma czynnikami. Często u ich źródła leży izolacja społeczna i samotność lub okres żałoby – kiedy tak trywialna czynność jak jedzenie schodzi na dalszy plan. Wśród potencjalnych przyczyn zdrowotnych trzeba wymienić:
problemy związane z funkcjonowaniem jamy ustnej:
– suchość wynikająca z choroby Sjögrena, choroby Mikulicza, cukrzycy czy niedoboru żelaza
– choroby zębów, tkanek przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej (kandydoza jamy ustnej, zapalenie kątów ust)
– brak protezy lub niewłaściwie dobrana proteza (złe przyleganie płyty protezy, nierówność, szorstkość części dośluzówkowej protezy)
obecność infekcji
choroby przewodu pokarmowego (uczucie zgagi, choroba wrzodowa, wzdęcia, zaparcia, zespoły złego wchłaniania)
choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca)
choroby endokrynologiczne (choroby tarczycy, nadczynność przytarczyc)
choroby układu oddechowego (POCHP)
choroby psychiczne (depresja, demencja, anoreksja)
choroby neurologiczne (udary, choroba Parkinsona)
choroby nowotworowe
farmakoterapia (politerapia, polipragmazja)
W celu zapobiegania niedożywieniu, odpowiednia dieta powinna być niezbędnym elementem indywidualnego planu życia mieszkańca domu opieki. Ustala ją zespół terapeutyczny, którego zadaniem jest zidentyfikowanie problemu i możliwych przyczyn niedożywienia oraz ustalenie dalszego postępowania w przypadku wystąpienia zaburzeń połykania czy odżywiania.
Wielodyscyplinarne podejście do żywienia osoby starszej w domach opieki ORPEA Polska
Bardzo ważną rolę w procesie ustalenia właściwego planu żywieniowego osoby starszej odgrywa sam senior i jego rodzina. To oni dostarczają zespołowi terapeutycznemu informacje związane z dotychczasowymi nawykami żywieniowymi i przyzwyczajeniami (ulubione posiłki), informują o ewentualnych uczuleniach i występujących problemach z przyjmowaniem pokarmów (np. brak apetytu, utrata smaku czy powonienia, zaburzenia połykania, niepełne uzębienie).
Zakres odpowiedzialności poszczególnych członków zespołu jest natomiast następujący:
Lekarz – zbiera informacje na temat:
dotychczas stosowanej diety
problemów związanych z przyjmowaniem pokarmów
chorób przewlekłych, ze szczególnym uwzględnieniem chorób, które mogą przebiegać z niedożywieniem lub do niego prowadzić (zapalenie stawów, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, stwardnienie boczne zanikowe, nowotwory itp.)
stosowanej farmakoterapii w kontekście interakcji składników pokarmowych z przyjmowanymi lekami, interakcji lekowych i powikłań stosowanej farmakoterapii mogących prowadzić do zaburzeń odżywiania
przeprowadza badanie mieszkańca
ocenia stopień odżywienia, a następnie kontroluje stan odżywienia mieszkańca w kolejnych miesiącach pobytu w domu opieki
w sytuacjach, w których mierzone parametry (np. masa ciała czy BMI) ulegają zmniejszeniu identyfikuje możliwe przyczyny oraz wdraża stosowne postępowanie
Zespół opiekuńczo-pielęgniarski
w przypadku mieszkańców z ograniczoną mobilnością – ocenia czy są oni zdolni jeść posiłki sami; jeśli nie – zespół określa zakres pomocy personelu podczas przygotowania posiłków lub karmienia identyfikuje mieszkańców, u których wystąpiły problemy związane ze spożywaniem posiłków – np. zmniejszenie czy brak apetytu, zaburzenia połykania itp., a następnie niezwłocznie informuje o tym przełożonych
Personel pielęgniarski i fizjoterapeuci
w przypadku mieszkańców spożywających posiłki w łóżku – kontroluje czy podczas karmienia mieszkaniec został ułożony we właściwej pozycji
w przypadku mieszkańców spożywających posiłki w wózkach inwalidzkich – weryfikuje czy wózek jest dostosowany do potrzeb mieszkańca, czy mieszkaniec jest w nim prawidłowo posadzony
konsultuje, czy do prawidłowego przebiegu żywienia potrzebne są dodatkowe akcesoria w postaci stolika najazdowego, ergonomicznych sztućców, itp.
Dietetyk
ustala zbilansowaną dietę z uwzględnieniem preferencji żywieniowych mieszkańca, ewentualnych zaburzeń smaku, zaburzeń połykania, właściwej tekstury posiłku, występowania chorób przewlekłych
Psycholog
pomaga identyfikować oraz leczyć psychospołeczne przyczyny niedożywienia takie jak: izolacja, samotność, lęk i depresja, okres żałoby
W przypadku osób starszych, niedożywienie ma bardzo duży wpływ na zdrowie. Zwiększa zachorowalność i wydłuża proces leczenia, a tym samym zwiększa ryzyko śmiertelności wynikające z mniejszej odporności organizmu. Dlatego domy opieki powinny zadbać o to, by odpowiednio wcześnie diagnozować mieszkańców pod kątem właściwej diety i zapewnić proces żywienia optymalny dla każdego seniora.
Kontakt dla mediów: m.michalska@orpea.pl; +48 881 910 783
